Źródłami, które pozwalają poznać życie Bernarda są jego dzieła, Vita prima s. Bernardi, zredagowane od 1145 do 1166 (ed. PL 185, 225-368) i liczne świadectwa współczesne. Urodzony w Fontaine, blisko Dijon (Francja) jako potomek Tecelina Saura i Alety z Montbardów, w rodzinie średnioszlacheckiej. Około 1098 roku powierzony kanonikom St. Vorles z Châtillon, którzy podjęli się jego edukacji. W 1111 roku zdecydował wycofać się do Cîteaux, naśladowany przez braci i przez wuja, którzy wstąpili tam na początku 1112 roku. W czerwcu 1115 roku Stefan Harding wysłał go, aby ufundować Clairvaux, które ze swojej strony założyło pierwszą filię Trois-Fontaines w 1118 roku i drugą Fontenay w 1119 roku: w ten sposób, przed swoją śmiercią św. Bernard ufundował, zaludnił czy też afiliował do zakonu 164 klasztory. Uczestniczył aktywnie w synodzie Templariuszy i w Etampes w 1130, na którym zbliżył zgromadzonych do Innocentego II zamiast do antypapieża Anakleta II. Towarzyszył papieżowi we Francji w latach 1130-1131; udał się, aby bronić jego sprawy u szlachty z południowej Francji w 1132; na żądanie papieża udał się do Pizy w 1133 roku. Interweniował w jego imieniu w Genui i w innych miastach Italii oraz towarzyszył papieżowi w drodze do Rzymu. W 1135 uczestniczył w Sejmie Bambergii, w synodzie w Pizie i udał się do Italii z północy, aby bronić sprawy Innocentego II. W 1137 przybył wezwany do Rzymu przez papieża i przez kardynałów, wrócił potem z powrotem do Clairvaux, a w 1138 przyczynił się do zakończenia schizmy. W 1140 przemawiał do studentów paryskich i miał udział w decyzji na synodzie w Sens ogłaszającej błędy Abelarda. W 1145 udał się do południowej Francji, aby zwalczać błędy Piotra z Bruys i jego ucznia Henryka. Od 1146 do 1147 podróżował po Francji i Niemczech, ażeby przygotowywać tam drugą krucjatę. W kwietniu 1148, na dalszej części synodu w Reims, żądał potępienia błędów przypisywanych Gilbertowi Poretańskiemu. Na wiosnę 1153 roku Bernard chory udał się do Loreny, aby rozwiązać konflikt. Zmarł w Clairvaux 20 sierpnia 1153 roku.
Około 500 listów napisanych pomiędzy 1116 i 1153, z których corpus oficjalnie został wydany w Clairvaux w 1145. Liczne kazania na święta, zebrane w większej części przez samego Bernarda w kolekcję, która tworzy komentarz na rok liturgiczny; do nich dodane są 125 kazania De diversis (na różne okazje), trzy serie Sententiae i 8 Parabolae. Jedna seria 86 kazań Super Cantica Canticorum (Do Pieśni nad pieśniami), zapoczątkowana w 1135, wydawana w kolejnych różnych zbiorach i pozostawiona niedokończona. Traktaty: De gradibus humilitatis et superbiae (O stopniach pokory i pychy), przed 1124-1125; Apologia dedykowana Wilhelmowi z Saint-Thierry i skierowana przeciw nadużyciom przypisywanym Cluny, około 1124-1125; De diligendo Deo (O miłowaniu Boga), pomiędzy 1126 a 1141; De gratia et libero arbitrio (O łasce i wolnej woli), pomiędzy 1126 i 1135; De praecepto et dispensatione (O regule i dyspensie), przed 1143-1144; Vita sancti Malachiae, biskupa Armagh w Irlandii pomiędzy 1148 i 1152; pięć ksiąg De consideratione (O rozważaniu), dedykowane papieżowi Eugeniuszowi III, pomiędzy 1148 a 1153. Inne mniejsze dzieła, wśród nich Prologus in antiphonarium, pomiędzy 1135 i 1147.
Święty Bernard miał naturę nadzwyczaj bogatą w różnego rodzaju dary. Delikatnego zdrowia, ale pełen energii, posiadał charakter bardzo odważny, dążący do dominacji. Dowiódł swoich kompetencji na wielu różnych polach takich, jak architektura, malarstwo, muzyka, poezja, literatura, teologia. Łaska uczyniła użytecznym te talenty na pożytek odnowienia monastycyzmu i reformy Kościoła. Ale św. Bernard rozumiał, że były wyniesione z jego temperamentu lub z nadużywania jego zdolności przekonywania i z jego wpływu; niekiedy był ich świadomy i ukazywał je jako strapienie, mówił o sobie samym z humorem, nawet z ironią albo z pokorą, co czyni go przez to osobowością tak bardzo ludzką i a przy tym człowiekiem Bożym, świętym. Najlepszym wprowadzeniem do nauczania św. Bernarda pozostaje S. Bernard théologien, Roma (Analecta S. Ord. Cist. IX, 3-4) 1953.
Jego wpływ udzielał się w wielu różnych dziedzinach: w nauce o życiu monastycznym w ogólności i w szczegółach, w znaczeniu Reguły i autorytetu opackiego; w interpretacji teologicznej fenomenu cysterskiego; w reformie zakonów monastycznych i kanonicznych; w usprawiedliwieniu zakonu templariuszy; w skutecznym rozpowszechnianiu zakonu cysterskiego, a zwłaszcza Clairvaux i jego fundacji. Interesował się również reformą cysterskiej liturgii. Wiele razy zwracał się do książąt i do dostojników kościelnych, aby rozwiązać konflikty i nadać trony biskupie mnichom cysterskim czy mnichom z Clairvaux. Zaproponował naukę o ograniczonej przemocy i swój wkład w różne wojny epoki. Zaproponował reformę kleru, dostojników kościelnych i kurii rzymskiej. Przez 25 lat św. Bernard był, bez żadnych wątpliwości, najważniejszą osobowością Kościoła swojego czasu.
Bernard wyłożył rozległą teologię, odnoszącą się w największej części do tematów rozważanych w jego czasach, ale jego sposób traktowania problemów jest zawsze „monastyczny” w tym znaczeniu, że wywodzi je z refleksji, którą mnich czyni opierając się na własnym doświadczeniu duchowym i na refleksji ze środowiska, które lepiej zna, aby wydobyć stamtąd lekcje, które miałyby wartość uniwersalną. Zaczyna od stwierdzenia, że człowiek czuje się głęboko grzesznikiem, ale poprzez wiarę, wie, że przebaczono mu, że został odkupiony przez Chrystusa, którego Duch może odnowić w nim obraz Boży, który grzech zaciemnił, ale nie zniszczył. Asceza polega na wolnej zgodzie własnej woli z tym dziełem odnowienia: w tym realizuje się naśladowanie Chrystusa. Uczestnictwo w sakramentach nadaje takiemu wysiłkowi zbawienną skuteczność. Medytowaniem Pisma Świętego, ascezą tworzy warunek dla postawy miłosnej w obecności Bożej, która wyraża się w modlitwie i może prowadzić do doświadczenia ekstazy albo wyjścia z siebie, które niekiedy owocuje potrzebą komunikowania się z innymi w jakiejś formie działalności apostolskiej. Bernard względnie mało mówi o Najświętszej Maryi Pannie i o człowieczeństwie Chrystusa, ale nieliczne fragmenty, które im dedykuje są tak piękne, że od dawna, Bernard został zapamiętany jako „Doktor Maryjny” i jako „Doktor pobożności człowieczeństwa Chrystusa”. Te tytuły opierają się na pismach nieautentycznych, jemu późniejszych, łatwiejszych w lekturze od pism Bernarda i które były przekazywane pod jego imieniem.
Bernard jest „Doktorem Miodopłynnym” w sensie tradycyjnym tego terminu, który według obrazu zaczerpniętego od Orygenesa oznaczał tego, który miał dar „wydobywania” z lektury Pisma Świętego, sensu duchowego. Cała nauka św. Bernarda jest zbudowana na Piśmie Świętym, zwłaszcza na św. Janie i św. Pawle, dalej na Ojcach greckich i łacińskich, w szczególności na Orygenesie, św. Augustynie i św. Grzegorzu. Jego nauczanie ogólnie nie jest systematyczne, ale jest gęste, głębokie, oryginalne, daje mu prawdziwie zasłużony tytuł teologa. Również jego styl jest całkowicie karmiony Biblią i wylewa się z jego poezji. Jest jednocześnie nadzwyczaj osobisty, bogaty w każdy gatunek sztuki literackiej, niekiedy najbardziej wyszukany. Temu w wielkiej mierze zawdzięcza się rozpowszechnienie i sukces pism św. Bernarda.
Sława św. Bernarda była tak wielka, począwszy od jego czasów, że jeszcze przed śmiercią przewidział swoją przyszłą kanonizację i nakazał napisać swój życiorys, którego pierwsza księga została zredagowana przez Wilhelma z Saint-Thierry, który uprzedził go w śmierci. Kanonizacja św. Bernarda była przygotowywana od 1155 i uzyskana przez papieża Aleksandra III w 1174 roku. Dzieła św. Bernarda nie przestały być kopiowane – pozostaje ich więcej niż 1500 manuskryptów – a później drukowane, tłumaczone, studiowane. A. Wilmart mógł napisać, że „opat z Clairvaux wywarł, poprzez swoje pisma, wpływ nieporównywalny. Sam św. Augustyn, który pozostawił dużo więcej dzieł, jest daleki od tego, by mieć jednakowe szczęście”, a H. Bremond mógł powiedzieć o św. Bernardzie jako o „człowieku wyjątkowym, którego przeżywamy przynajmniej tak jak św. Augustyna”. Przyjaciele i wrogowie Kościoła nie przerwali cytować go i przyzywać jego autorytetu, do mniej lub bardziej słusznych pretensji, na korzyść swoich idei. Historia jego wpływu po śmierci, wielokrotnie opowiadana, jest nadzwyczaj bogata a liczne studia, które jemu są poświęcone, również dzisiaj ukazują aktualność jego orędzia.